Planet dişli seti, otomatik şanzımanların temel parçasıdır. İç içe geçmiş değişik çaplardaki dişliler yardımıyla, değişik dişli oranları elde edilerek hız ve tork değişimi sağlanır. Ek olarak dönüş yönü kolayca değiştirilerek geri vites elde edilir. Tek bir planet dişli setinden 3 ileri vitesli ve 1 geri vitesli otomatik şanzıman yapılabilir. Çağıl şanzımanlarda 2 yada 3 planet dişli seti kullanılır. Klasik planet dişli setinin daha gelişmiş versiyonu: Ravigneaux (Ravinyo) Planet Dişli Sistemidir.
Planet dişli seti 3 kısımdan oluşur:
*Güneş dişli
*Planet (gezegen) dişli ve taşıyıcısı
*Yörünge (çevre) dişli
Planet (gezegen) dişli ve Planet taşıyıcısı : Güneş dişlinin çevresinde 3-4 tane planet (gezegen) dişli ve bu dişlileri üstünde taşıyan planet taşıyıcı bulunur. Planet dişliler kendi etraflarında ve planet taşıyıcıyla birlikte güneş dişlinin çevresinde dönerler. Güneş dişlinin çevresinde yuvarlanarak dönmeleri, dişli oranı oluşturur, böylece hız ve tork değişmiş olur. Planet dişlileri durdurmak yada hareket almak-vermek için, planet taşıyıcı kullanılır, durdurmak için fren, hareket vermek-almak için kavrama mekanizması kullanılır.
Yörünge (çevre) dişli : Planet (gezegen) dişliler, bir yörünge (çevre) dişliyle çevrelenmiştir. Çevre dişlinin iç kısmındaki dişliler, planet dişlilere geçmiş durumdadır. Çevre dişliyi durdurmak için fren, hareket vermek-almak için kavrama mekanizması kullanılır. Çevre dişli ve planet dişli içinde oluşan dişli oranı, hız ve tork değişimini meydana getirir.
PLANET DİŞLİ SİSTEMİ ÇALIŞMA PRENSİBİ (ANİMASYONLU ANLATIM)
Planet dişli setinde dişli oranı oluşturarak hız ve torku değiştirebilmek için,
Bir planet setinden 3 ileri, 1 geri vitesli şanzıman yapılabilir. Günümüzde 2 yada 3 set kullanılır.
DURUM-1
a) Yörünge dişli durağan(durgun) durumdadır (frenlenmiştir).
b) Güneş dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)
c) Planet taşıyıcısından hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)
Netice: Hız alır, tork artar. Güneş dişlisi daha süratli dönüyorken, hareket çıkışının alındığı planet taşıyıcısı daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Mesela bu, şanzımanda düşük vites kademelerinden biri olabilir. Bu 1. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda).
Not: Hareketi planet taşıyıcısından verip, güneş dişlisinden alsaydık, tam tersine bu durumda aynı oranda hız artışı elde edilir, tork azalırdı.
DURUM-2
a) Güneş dişli durağan(durgun) durumdadır (frenlenmiştir).
b) Yörünge dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)
c) Planet taşıyıcısından hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)
Netice: Hız alır, tork artar. Hareket veren yörünge dişlisi daha süratli dönüyorken, hareket çıkışının alındığı planet taşıyıcısı daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Mesela bu, şanzımanda düşük vites kademelerinden biri olabilir.
Not: Bu 2. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda). Not: Tahrik ve çıkışın rolleri değişseydi, hız artar, tork azalırdı.
DURUM-3 (GERİ VİTES)
a) Planet taşıyıcı durağan(durgun) durumdadır (frenlenmiştir).
b) Güneş dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)
c) Yörünge dişlisinden hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)
Netice: Dönüş yönü değişmiş olur. Hız alır, tork artar. Hareket veren güneş dişlisi daha süratli dönüyorken, hareket çıkışının alındığı yörünge dişlisi daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Durağan(durgun) tutulan planet taşıyıcıdaki planet dişliler, avare (geri vites dişlisi) görevi görür ve hareket yönünü tersine çevirir. Bu, şanzımanda geri vites için kullanılır.
(Planet taşıyıcı durağan(durgun) tutulmaktadır, planet dişliler yuvarlanmadan kendi etraflarında dönmektedir.)
DURUM-4 (Direkt Aktarım – Dişli Oranı=1)
a) Planet taşıyıcı ve güneş dişli, birbirine bağlanır (kavrama) ve beraber dönerler.
b) Yörünge dişli döndürülür (hareket girişi)
c) Hareket çıkışı güneş yada planet taşıyıcısından alınabilir.
Netice: Dişli oranı =1 olur (direkt aktarım). Tüm dişliler aynı hızda döner (devir değişmez), tork değişmez. Buna planet dişli setinin bloke olması denir. Bu durumda motordan gelen devir ve tork aynen aktarılmış olurdu. Not: Bu 3. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda)
BOŞ VİTES – N KONUMU
D KONUMU (İLERİ OTOMATİK KONUM)
R GERİ VİTES
Bazı cvt şanzımanlarda planet dişli seti giriş milinde bulunurken, bazılarında çıkış milinde bulunur, ilke aynıdır.
Otomatik Şanzımanda Kuvvet Akışı
Bu mevzunun bağlı olduğu üst ana mevzu (Bkz: Tam Otomatik Şanzımanlar)